DE LANGSTRAAT - Wat als de dijken breken of als het harder regent dan we ooit hebben gezien? 26 procent van ons land ligt onder zeeniveau en waterbestendig blijven is voor Nederland een opgave van alle tijd. Zeker momenteel met klimaatverandering en extremere weersomstandigheden. Wat zijn de risico’s voor de Langstraat eigenlijk? Moeten we vrezen voor het water en wat kun je doen bij natte voeten? Langstraat Media sprak hierover met experts van Rijkswaterstaat en het waterschap Brabantse Delta.
“Je overstroomt maximaal 3,5 meter’’ zo geeft de site overstroomik.nl aan na het invoeren van een willekeurige postcode in Heusden Vesting. Met de maas in haar achtertuin, is dit geen vreemd resultaat voor Heusden. Overstroomik.nl is een tool voor burgers om de overstromingsrisico’s in hun buurt te zien.
“In 1953 zijn we als land vervelend wakker geschud door de watersnoodramp. Niet alleen in Zeeland, maar ook in een deel van Brabant vond dit plaats. Zo brak er een dijk door in Lage Zwaluwe’’, begint Rob Wolbrink. Hij is programmadirecteur waterveiligheid bij het waterschap Brabantse Delta, waar Waalwijk, Dongen en gedeeltelijk Loon op Zand onder vallen. Dagelijks houdt hij zich bezig met water en hoe we onszelf daartegen kunnen beschermen. “Na de watersnoodramp zijn we voortvarend gaan werken aan waterveiligheid, in Zeeland kwamen de deltawerken en in Brabant werden dijken versterkt’’, legt Rob Wolbrink uit. Momenteel houdt het waterschap Brabantse Delta zich onder andere bezig met het verstevigen van dijken. Zo zijn dijken in Waalwijk onlangs versterkt. Kleine rivieren zijn net zo belangrijk als grote, benadrukt Wolbrink. “Naast grote rivieren zoals de Maas en Rijn spelen lokale rivieren, zoals de Aa, Dommel, Donge en Mark, een belangrijke rol, vooral bij hevige buien. Na de overstromingen in Limburg stelde het Rijk extra budget beschikbaar voor zijrivieren van de Maas, de Roer en de Geul. Wij hopen dat dit ook voor regionale rivieren in Brabant gaat gelden,” aldus Wolbrink.
Klimaatbestendigheid
Om te meten hoe klimaatbestendig een gemeente is, voeren alle overheden sinds 2018 om de zes jaar een klimaatstresstest uit. Deze test brengt in kaart hoe kwetsbaar een gebied is voor extreme neerslag, hitte, droogte en overstroming. Op de testen van 2019 is te zien dat water overlast door regen- en hagelbuien effect kunnen hebben op de Langstraat. Enkele straten in het centrum van Waalwijk en in Loon op Zand en de wijk Venne-Oost in Heusden zijn kwetsbare locaties voor wateroverlast door regenval. Wel wordt hierin een grote tijdsspanne onderzocht, zoals tot 2050. Belangrijk om te weten is dat er een verschil is tussen waterveiligheid en wateroverlast. Waterveiligheid gaat over dijken en overstromingen en wateroverlast gaat over regenval en extreme buien.
Carina Verbeek werkt als adviseur klimaatadaptie bij Rijkswaterstaat in de regio Zuid-Nederland, daaronder vallen Limburg en Brabant. Ze is bezig met het klimaatbestendig maken van vaarwegen, rivieren en kanalen. Dankzij haar functie in de regio Zuid-Nederland weet ze veel over wateroverlast en overstromingen in deze regio. Via een teamsvergadering deelt Verbeek haar scherm, ze wil de klimaateffectatlas laten zien. Dit is een tool om op een toegankelijke manier inzicht te krijgen in de risico’s.
Ze zoomt in op Heusden en omgeving. “Bij een overstromingskans van eens in de tien jaar krijgt het rivierbed bij Heusden een blauwe kleur, maar in Waalwijk, Dongen en Loon op Zand blijft het rustig.” Bij een kans van eens in de honderd jaar wordt het gebied blauwer, vooral rond het Drongelens kanaal. “Dat lijkt heftig, maar sommige gebieden zijn bewust ingericht om water op te vangen en bewoonde gebieden te beschermen, er is dus niet meteen reden voor paniek”, legt Verbeek uit.
Foto: Bibliotheek gemeente Heusden
Eens in de duizend jaar wordt de kaart nog blauwer en paarser. 0-2 meter water is blauw, 2-5 meter is paars. Sommige plekken kleuren al bij een kans van honderd jaar, andere pas later. Kaatsheuvel, Dongen en Loon op zand, zijn echter nog steeds in orde. In Kaatsheuvel zie je enkel een paar wijken die wel overstromen. Verbeek: “Wat opvalt is dat je in Dongen en Loon op zand vrijwel altijd droog blijft wat betreft overstromingsrisico’s. Voor regenval is wel wat meer risico. Maar het meeste risico is in Waalwijk en Heusden, wel is ook dit beperkt.’’
Verbeek: “Gemeentes kunnen aan de hand van zulke tools en de stresstest kijken wat ze gaan doen. Niet ieder risico wat je loopt moet meteen beperkt worden. Je moet kijken naar de kans dat een gebeurtenis zich voordoet en het gevolg van de gebeurtenis, oftewel, hoe erg is het? Sommige risico’s accepteer je omdat de kans heel klein is of omdat de gevolgen beperkt zijn. Daarbij kijk je ook naar de kosten en de impact van een oplossing om het risico te beperken. Is dat het je waard?’’
Regenval
Wateroverlast wordt gevormd door extreme regen en hagelbuien. In Europa zijn er steeds vaker extreme buien, zoals deze zomer nog zichtbaar was in Valencia. In 2021 schrikten buien ook ons land op, met de overstromingen in Limburg. Wolbrink: “De Langstraat is een relatief vlak gebied. Bij de Loonse en Drunense duinen zijn weinig problemen te verwachten, maar ten noorden hiervan krijg je natte voeten. Je kunt niet veel tegen regen doen behalve je erop voorbereiden. De bui kan je niet wegsturen, die valt gewoon. Bij zulk weer komt er water op straat en water in de polders, je hoopt dat het net goed gaat en je geen water in huis krijgt.’’
Foto: Martha Kivits
Wat te doen?
“Wateroverlast op straat is vervelend, maar meestal geen direct groot probleem. Vaak zakt het water na enige tijd vanzelf weg. Het is belangrijk om op je eigen veiligheid te letten. In Spanje zag je dat mensen soms probeerden hun auto te redden uit een ondergelopen parkeerkelder. Als je een dergelijke kelder onder je huis hebt, richt je dan niet op het redden van je auto, maar zorg vooral voor je eigen veiligheid’’, vertelt Wolbrink. Verder legt hij uit dat de grote hoeveelheid verharding ervoor zorgt dat het regenwater direct het riool instroomt, die deze hoeveelheid vaak niet direct kan verwerken. “Iedereen kan bijdragen aan een oplossing door ervoor te zorgen dat regenwater direct de grond in kan zakken. Dit kan bijvoorbeeld door een regenpijp af te koppelen en het water de tuin in te laten lopen, of door minder verharde oppervlakken aan te leggen’’, legt Wolbrink uit. Daarnaast verwijst hij naar de tips van het Rode Kruis. Die adviseert onder meer om binnen te blijven, een noodpakket samen te stellen en waardevolle spullen in veiligheid te brengen door ze te verplaatsen naar een plek waar het water niet bij kan.
Volgens Verbeek is het ook belangrijk om te kijken naar ruimtelijke ordening: ''Nederland heeft een uitstekend waterbeschermingssysteem, maar als het misgaat, kunnen de gevolgen groot zijn. Daarom is een doordachte ruimtelijke ordening en de keuze van bouwlocaties essentieel. Woonplekken moeten, net als vroeger, gebouwd worden op de meest veilige plekken, dit zijn hoge plekken met droge grond. Verder is het is belangrijk dat burgers zich bewust zijn van de risico’s van wateroverlast en overstromingen en hoe zij hierop kunnen inspelen.’’
Er lopen verschillende projecten om Nederland beter te beschermen tegen overstromingen. Een voorbeeld van een project in de buurt is het programma Hoogwaterbescherming Brabant Oost (HoWaBo). Daarin is er aandacht voor wateroverlast en overstromingen uit de kleinere rivieren. Ook is er het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) waarbij de 21 Nederlandse waterschappen en Rijkswaterstaat samenwerken aan de grootste dijkversterkingsoperatie ooit sinds de Deltawerken.
